قرآن راهنمای بصیرت است | مفهوم‌شناسی بصیرت و برکات آن در گفت‌وگو با عضو مجلس خبرگان رهبری

به گزارش شهرآرانیوز؛ کتاب چهل‌ودوساله انقلاب ما برگ‌های زرین به‌وفور دارد که گاه شمارشان از دست درمی‌رود؛ مثل ۹دی‌ماه که از آن روز‌های تاریخی و خاص است و در تقویم مناسبت‌های ما «روز بصیرت» نام گرفته است؛ مفهومی دینی و عمیق که سعادت ما به آن وابسته است. در بررسی این خصیصه و آثارش در زندگی فردی و اجتماعی‌مان، با آیت‌ا... محمود رجبی، عضو خبرگان رهبری و رئیس مؤسسه آموزشی‌پژوهشی امام‌خمینی (ره)، گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

دین را هم بدون بصیرت نپذیرید!

بصیرت در آموزه‌های دینی ما به قدری اهمیت دارد که قرآن کریم مخاطبان خود را حتی درباره پذیرش اسلام به بصیرت توصیه می‌کند و می‌فرماید: با بصیرت، دین را انتخاب کنید؛ چنان‌که به پیامبر (ص) امر می‌کند: «قُل هَذِهِ سَبِیلِی أَدعُواْ إِلَى ٱ... عَلَى بَصِیرَهٍ أَنَا وَمَنِ ٱتَّبَعَنِی» (یوسف، ۱۰۸). یعنی پذیرش دین هم کورکورانه پذیرفته نیست و قرآن به مخالفان خود نیز همواره توصیه می‌کند که اگر به حقانیت دین و مکتب خود اصرار می‌ورزید، دلیل و برهان بیاورید. همچنین در آیات متعدد از افرادی که بدون دلیل و برهان، مطلب و آیینی را می‌پذیرند، نکوهش می‌کند.

بصیرت، ذاتی است یا اکتسابی؟

بدون شک بصیرت، اکتسابی است؛ چه مراتب بصیرت معنوی، چه بصیرت در زندگی فردی و اجتماعی و عرصه‌های معمول؛ به‌خصوص در زندگی فردی و اجتماعی؛ یعنی بصیرت چیزی نیست که بگوییم عده‌ای دارند و به آنها عطا شده است و عده‌ای از این موهبت بهره نبرده‌اند؛ چون اگر قرار بود غیراکتسابی و اعطایی باشد، دیگر نمی‌شد کسی را به‌دلیل رفتار‌های اشتباه و بدون بصیرت نکوهش و توبیخ کرد.

سد فتنه‌ها و شبهات

بنا بر آموزه‌های دین مبین اسلام، از وظایف هر مسلمان تلاش برای کسب بصیرت و عمل براساس آن است؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) فرمودند: «آن که به زمان خویش دانا و آشنا باشد، شبهات به او هجوم نمی‌آورند» (تحف‌العقول، ص۳۵۶). مرحوم علامه مصباح‌یزدی با آن عظمت شخصیت می‌گفت: «من گاهی درباره یک موضوع مدت‌ها فکر می‌کنم تا دریابم حقی که باید از آن دفاع کنم، چیست»؛ و تأکید می‌کرد: «فرد بدون بصیرت اگر به زیان خود و جامعه عمل کند، مؤاخذ است!».

چشم‌مان به ولایت باشد

برپایه روایات، در قیامت برخی گنهکاران و خطاکاران در پاسخ به دلیل اعمال بد خود می‌گویند، نمی‌دانستیم. در پاسخ به آنها گفته می‌شود چرا بصیرت، علم و معرفت کسب نکردید؟ بنا بر این تصریحات روایی، بصیرت خصیصه‌ای اکتسابی است و انسان به تناسب موضوع و شرایطی که با آن درگیر است، می‌تواند و باید معرفت و بصیرت کسب کند؛ برای مثال زمانی بصیرت و معرفت مربوط به احکام دینی و آموزه‌های دینی است که با مراجعه به مراجع و فتاوای آنها عمل می‌کنیم و زمانی درباره مسائل کلان سیاسی‌اجتماعی که باید چشم به ولایت و رهبری و خطی که ایشان تعیین می‌کنند، داشت. جریان‌شناسی هم بسیار مهم است و باید سابقه، مسیر و گذشته جریان‌ها را بررسی و با بصیرت، همراهی و عمل کرد، بنابراین باید شاخص‌ها را بشناسیم.

معیار تشخیص داشته باشیم

نقل است در جنگ صفین، فردی از اصحاب امیرالمؤمنین (ع)، دچار شک شد که چرا باید با مسلمانان یعنی لشکر معاویه بجنگیم. عمار سریع خود را به آن فرد رساند و گفت: این پرچمی را که در جبهه مقابل می‌بینی، من آن را در جنگ بدر و احد مقابل پیامبر (ص) و اصحابشان دیدم و این افرادی را که زیر این پرچم می‌بینی، آنها را زیر پرچم مقابل پیامبر (ص) دیدم. عمار با این بیان به او معیار تشخیص داد. در عرصه اجتماعی، باید شاخص‌ها را بشناسیم که از آن میان، ولایت مهم‌ترین شاخص است. ما باید چشم و گوشمان به ولایت باشد. آنچه امروز رهبر معظم انقلاب مطرح می‌کنند، برای ما نقشه راه و فصل‌الخطاب است.

۲ شرط تشخیص حق از باطل

قرآن در جای دیگری، پیامبر اکرم (ص) را الگو معرفی می‌کند و می‌فرماید: «لَّقَد کَانَ لَکُم فِی رَسُولِ ٱ... أُسوَه حَسَنَه» (احزاب، ۲۱) و در ادامه برای این الگو گرفتن دو شرط می‌گذارد: «براى کسى که به خدا و روز واپسین امید داشته باشد و خدا را بسیار یاد کند». ما هم امروز باید ببینیم چه شخصیت‌ها و جریان‌هایی تکیه‌گاه خود را خدا قرار می‌دهند و امیدشان به خداست نه به دشمنان اسلام، و نگران آخرت هستند و خدا را بسیار یاد می‌کنند و در مسائل واقع‌شده، خدا و موازین شرع را درنظر می‌گیرند و با همان‌ها همراه شویم.

شاخص‌های قرآنیِ بصیرت

برای تشخیص حق از باطل و رسیدن به بصیرت، می‌توان از الگو‌های قرآنی کمک و الهام گرفت. قرآن دو جا به‌صراحت برای ما الگو معرفی می‌کند؛ یک جا درباره حضرت ابراهیم (ع) که می‌فرماید: «قَد کانَت لَکُم أُسوَه حَسَنَهٌ فی إِبراهیمَ وَالَّذینَ مَعَهُ» (ممتحنه، ۴).

در ادامه آیه هم، محور‌های الگو بودن را بیان می‌کند و می‌فرماید: آنها به قوم (مشرک) خود گفتند: «ما از شما و آنچه غیر از خدا می‌پرستید، بیزاریم. ما نسبت به شما کافریم؛ یعنی شما را به رسمیت نمی‌شناسیم و میان ما و شما عداوت و دشمنی همیشگی، آشکار شده است». این معیار قرآن امروز هم کاربرد دارد و به ما خط و جهت می‌دهد تا با حق همراهی کنیم و به متجاوزان و مستکبران کفر بورزیم.

در ادامه حتما بخوانید بازخوانی ۲۰ جمله کلیدی از رهبر معظم انقلاب به مناسبت یوم الله ۹ دی | بصیرت، نورافکن و قطب‌نماست

ایثار برای خدا، عین بصیرت است

خدا در قرآن کریم دو بانو را هم به‌عنوان الگو نه‌فقط برای زنان بلکه برای کل مؤمنان چه مرد و چه زن معرفی می‌کند؛ یکی از آنها حضرت مریم (س) دختر عمران که الگوی عفت و حیا و پاکی بود؛ همان صفاتی که امروز هم فضیلت و ارزش است و با تشخیص آنها در افراد و جریان‌ها، می‌توان همراهشان شد یا از آنها فاصله گرفت، در دادن مسئولیت‌های اجتماعی‌سیاسی هم عفت و پاکدستی و دوری از فساد، باید معیار و مبنا و در اولویت باشد.

الگوی دوم، آسیه (س) است که، چون ندای حق موسی (ع) را شنید، مقابل فرعون که همسرش بود، ایستاد و جان داد، اما زیر بار باطل نرفت. این ایثار عین بصیرت است و امروز هم به تشخیص حق از باطل کمک می‌کند.

بصیرت؛ تابلوی هدایت

در عرصه داخلی هم هرجا نخبگان رهنمود‌های رهبر معظم انقلاب را جدی گرفتند، به پیشرفت‌های عظیم علمی دست یافتیم و در بسیاری از عرصه‌ها که قبلا زیر صفر بودیم، به رتبه‌های برتر جهانی رسیدیم که این امر بعد از هشت سال جنگ تحمیلی و این همه تحریم و کارشکنی اعجاب‌برانگیز است.

این موضوع نشان می‌دهد با بصیرت است که شکوفا می‌شویم؛ برای همین هم آموزه‌های دینی به‌شدت بر آن تأکید می‌کنند؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) فرمودند: «هرکه جهالت ورزید، هلاک شد و هرکه با دیده بصیرت نگریست و تعقل کرد، هدایت یافت» (کافی، ج۲، ص۴۸).